* H αντεπίθεση της Δικαιοσύνης και της Ανοιχτής Κοινωνίας

Η Ιστορία είναι το μεγάλο εργαστήρι των ιδεών. Και φαίνεται πως τόσο ο κοινωνικός όσο και ο πολιτικός χρόνος, στην ιστορική βεβαίως διάστασή τους, μας δίνουν μια ευκαιρία. Μια ευκαιρία αναστοχασμού πάνω στο παρόν και το μέλλον του δημοκρατικού και προοδευτικού χώρου ως θεμελιώδους πυλώνα της σύγχρονης φιλελεύθερης Δημοκρατίας όσο και ως κινήματος προοδευτικού κοινωνικού μετασχηματισμού.

Τώρα που τα χαμηλότερα στρώματα, η μεσαία τάξη και η ίδια η Δημοκρατία κλυδωνίζονται, τώρα που η Σοσιαλδημοκρατία, το κέντρο και η κεντροαριστερά βάλλονται από παντού,  ακριβώς τώρα είναι που ο αναστοχασμός αυτός δεν μπορεί εξαντλείται σε αναλύσεις άσχετες ή αποστασιοποιημένες από την πολιτική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα. Ακριβώς τώρα είναι που απαιτείται ιδεολογική ανασύνταξη και πολιτικός αυτοεκσυγχρονισμός. Κι αν η λέξη αυτοεκσυγχρονισμός φαίνεται κάπως παράταιρη, τότε το νόημά της μπορεί να συμπυκνωθεί ως μετάβαση από τις παλιές ιδέες σε νέες, ή ακριβέστερα ως ευθυγράμμιση του πολιτικού και ιδεολογικού μας προσανατολισμού στη νέα, πιο σύνθετη πραγματικότητα με σκοπό την αλλαγή της. Ο πραγματιστικός αναστοχασμός γύρω από τις προοδευτικές ιδέες είναι απαραίτητος τόσο ως πράξη ιδεολογικής αυτοσυνειδησίας όσο και ως μοχλός διαμόρφωσης κοινωνικών συσχετισμών με κοινό παρονομαστή το εθνικό συμφέρον.

To θεμελιώδες ιδεολογικό πρόταγμα της Κεντροαριστεράς σήμερα είναι η υπεράσπιση της Δημοκρατίας.

Ποιο είναι λοιπόν το νόημα της Κεντροαριστεράς σήμερα και γιατί το μέλλον βρίσκεται στα χέρια της;  Ποιο είναι το θεμελιώδες ιδεολογικό πρόταγμα, η αξιακή αφετηρία και το περιεχόμενο του όρου «προοδευτικός»;

Η απάντηση φαντάζει ίσως απλή αλλά δεν είναι καθόλου αυτονόητη: Είναι η υπεράσπιση της Δημοκρατίας και της Δικαιοσύνης. Η υπεράσπιση της ανοιχτής κοινωνίας, των ίσων ευκαιριών, του πολιτικού φιλελευθερισμού και του κράτους δικαίου.

Ζούμε σε μια εποχή που οι αντίπαλοι έχουν γίνει εχθροί, που οι δυνάμεις του ζοφερού παρελθόντος φαίνεται να ανασύρονται από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας και απειλούν θεμελιώδη προοδευτικά κεκτημένα.

Ο αντικοινοβουλευτισμός αποτελεί συστατικό στοιχείο των ακραίων και επιθετικών μορφών του εθνολαϊκισμού, ο οποίος εκφράζεται -ιδίως από την Ακροδεξιά- όχι με τον παραδοσιακό τρόπο της εξωτερικής αμφισβήτησης της Δημοκρατίας αλλά μέσω της εσωτερικής διάβρωσης των θεσμών λαμβάνοντας χαρακτηριστικά «θεσμικού αντισυστημισμού». Αυτό σημαίνει πως η εξτρεμιστική ακροδεξιά εργαλειοποιώντας τα πολιτικά δικαιώματα που παρέχει η ίδια Δημοκρατία στοχεύει στην υπονόμευσή της, πράγμα που τεκμηριώνεται μέσω τεσσάρων στοιχείων που συνθέτουν τον εθνικιστικό αντικοινοβουλευτισμό:

α) Ο αυταρχισμός ως μέσο πραγμάτωσης της μεταφυσικής πίστης  στην αποκλειστική ανωτερότητα της φυλετικής καταγωγής.

β) Η πολτοποιημένη ομοιογένεια ως ψευδαίσθηση της μίας και μοναδικής  συλλογικής ανωτερότητας –και άρα ο εκμηδενισμός  της κάθε διαφορετικότητας.

γ) Η ταύτιση κυβερνόντων και κυβερνωμένων -εξ ου οι κραυγές κατά του κοινοβουλευτισμού, προκειμένου να δημιουργηθεί ανάλογο υπόρρητο ρεύμα-, και η πλάνη της «άμεσης» συμμετοχής στη λήψη κατευθυνόμενων αποφάσεων.

δ) Η συστηματική απαξίωση των διαδικασιών, των θεσμών και του επιπέδου της ποιότητας του πολιτικού πολιτισμού.

Αν περιγράψουμε αυτής της εκδοχής τον αντικοινοβουλευτισμό (γιατί υπάρχει εκτός κοινοβουλίου και ο αντίστοχος ακροαριστερός) ως συμπερίληψη του προτύπου της κλειστής κοινωνίας, δηλαδή ως εκείνων των συμφερόντων που στο όνομα του αντιευρωπαϊκού εθνικισμού εξυπηρετούν μια υποκρινόμενη λαϊκιστική ελίτ τότε η αντίστιξη με  την ανοιχτή κοινωνία γίνεται ξεκάθαρη. Η αντιπαραβολή της κλειστής  κοινωνίας με την ανοιχτή βασίζεται θεμελιωδώς στο γεγονός ότι η ανοιχτή κοινωνία ταυτίζεται με το σεβασμό, την ανοχή και την αναγνώριση της εγγενούς ανομοιογένειας -δηλαδή της de facto διαφορετικότητας- των κοινωνικών αιτημάτων και συμφερόντων.  Και η ανοιχτή κοινωνία δεν είναι τίποτα άλλο παρά έννοια ταυτόσημη με τη Δημοκρατία αποτελώντας για την ακρίβεια έκφανση της ουσιαστικής ταυτότητας της τελευταίας.

Η ανοιχτή κοινωνία είναι έννοια ταυτόσημη με τη Δημοκρατία.

Αυτομάτως αναδύεται ο στόχος της προώθησης του σεβασμού της διαφορετικότητας, του δημοκρατικού αντιρατσιστικού ρεύματος και της κοινωνικής συναίνεσης με τρόπο που να δημιουργεί πλειοψηφικές κοινωνικές συμμαχίες ως προοδευτικό καθήκον που αντανακλά την ουσία της Δημοκρατίας ως υπεράσπισης του εαυτού της. 

Αν λοιπόν η ίδια η Κεντροαριστερά δεν προτάξει τον αγώνα υπεράσπισης της Δημοκρατίας, τότε ποιος θα το κάνει; Η κεντροαριστερά πρέπει να δώσει την απάντηση πριν οι αντίπαλοι της ανοιχτής κοινωνίας παγιώσουν τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και επίπεδο συμβολισμών την διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών.

Από την άλλη πλευρά, η μεταντιπροσωπευτική συναίνεση παραμένει ακόμα στόχος ενώ κανονικά θα έπρεπε να είναι κινητήρας αλλαγών ευρέος φάσματος. Βρισκόμαστε σε μία ιστορικοπολιτική φάση όπου επικρατεί μέγιστη σύγχυση διαιρετικών τομών με αποτέλεσμα να υπάρχει ισχυρό ρεύμα αποσυσπείρωσης και αποχής -και άρα ευθραύστων συσχετισμών. Η συμμετοχική ποιότητα της Δημοκρατίας φθίνει ενώ ταυτόχρονα φθίνει και η δυναμική αυτοπροστασίας της ανοιχτής κοινωνίας. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο το κυρίαρχο δίπολο πρέπει  να είναι ξεκάθαρο και να αφορά την αντιπαραβολή μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων υπό την κοινή στέγη του σεβασμού των δημοκρατικών αρχών και αξιών. Μόνο έτσι μπορεί να διασφαλιστεί η ίδια η Δημοκρατία, ακριβώς γιατί οποιοδήποτε άλλο δίπολο φαίνεται να θέτει σε διακινδύνευση θεμελιώδη κεκτημένα. 

Είναι περιττή η επισήμανση ότι στη διαμάχη μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων, σημαιοφόρος των συντηρητικών δυνάμεων είναι o εθνικολαϊκιστικός συνασπισμός των Συ.Ριζ.Α. και Αν.Ελ, με τους Αν.Ελ. ως μειοψηφική ακροδεξιά απόφυση να αποτελούν την αχίλλειο πτέρνα της παραπάνω αντιπροοδευτικής συνύπαρξης και ως εκ τούτου να είναι καθοριστική συνιστώσα της εξελικτικής πορείας των συντηρητικών δυνάμεων.       

Ο κοινωνικός μετασχηματισμός στο πλαίσιο δράσης του κοινωνικού σώματος που προσδιορίζεται ως προοδευτικό έχει απόλυτη ανάγκη από ανανέωση συμβολισμών ως μοχλό ενηλικίωσης του συλλογικού φαντασιακού. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ανανοηματοδότησης του όρου «αριστερά» ως συνθετικού στοιχείου του όρου «Κεντροαριστερά». Και εξηγούμαι: Δεν πρόκειται απλώς και μόνο για μια νομιναλιστική μετονομασία –για μια αλλαγή ταμπέλας, αλλά για ολικό ξερίζωμα των απλοϊκών και ιδεοληπτικών φορτίσεων του όρου η οποία με παράλληλη την αντίστιξη στο συντηρητικό δεξιό κομμάτι της Νέας Δημοκρατίας θα επιτρέψει στον προοδευτικό χώρο τον απεγκλωβισμό από τη στασιμότητα. Είναι νομίζω προφανές ότι η έναρξη της ιδεολογικής κυριαρχίας του δημοκρατικού και προοδευτικού χώρου θα φάνει πρωτίστως εκεί. 

Το μέλλον βρίσκεται στα χέρια της Σοσιαλδημοκρατίας ακριβώς γιατί η μοίρα της Δημοκρατίας βρίσκεται στα χέρια των προοδευτικών πολιτών.

Ταυτόχρονα οφείλουμε να εκσυγχρονίσουμε το περιεχόμενο της ιδέας του πολιτικού φιλελευθερισμού ως συμφιλίωσης μεταξύ ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και να τα αντιπαραθέσουμε όχι απλώς με την κατάργηση των δικαιωμάτων που προωθεί ο αυταρχισμός αλλά και με τα επιζήμια προνόμια της συντηρητικής παράταξης που οδήγησαν και οδηγούν τη χώρα σε χρεοκοπία.

Εκτός όμως από τον ετεροπροσδιορισμό των αντιθέσεων είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία η οικοδόμηση του ιδεολογικού και πολιτικού αυτοπροσδιορισμού, δηλαδή της προοδευτικής αντεπίθεσης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ανάδειξης της σημασίας του σύγχρονου κράτους ως διαμεσολαβητή ευκαιριών –και όχι ως διαστρεβλωτικού παρεμβατικού μηχανισμού- και ως εγγυητή των κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων. Εξίσου σημαντική είναι και η στήριξη των αποκλεισμένων κατηγοριών πολιτών, όπως των ανέργων, των προσφύγων, των ομοφυλοφίλων και εν γένει κάθε κοινωνική ομάδας που η φυγόκεντρος της κρίσης οδήγησε στο περιθώριο με απώτερο στόχο την ανοικοδόμηση της μεσαίας τάξης. Αυτονόητη πρέπει να  θεωρείται η επισήμανση ότι ακρογωνιαίος λίθος αυτής της προσπάθειας είναι -και πρέπει να είναι- η ήδη χειμαζόμενη μεσαία τάξη, η οποία αποτελεί την ψυχή της Δημοκρατίας.

Ωστόσο, Δημοκρατία χωρίς Δικαιοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει. Πέρα από τον κρατικιστικό εξισωτισμό και την ασυδοσία της αγοράς η Δικαιοσύνη πρέπει να αποτελεί το βασικό όπλο στον αγώνα υπεράσπισης της Δημοκρατίας. Και όταν αναφερόμαστε στη Δικαιοσύνη πρέπει να είναι σαφές ότι την εννοούμε ως αποτέλεσμα σύνθεσης και αλληλεπίδρασης της Ελευθερίας με την Ισότητα. Αυτό σημαίνει πως η έννοια της ελευθερίας ταυτίζεται με την περιφρούρηση της αξίας των ανεμπόδιστων και αυτοκυρίαρχων επιλογών των πολιτών και ταυτόχρονα η έννοια της ισότητας  συνυφαίνεται όχι με τον εξισωτισμό αλλά με την εκκίνηση των ευκαιριών από την ίδια αφετηρία. Η άρση της φαινομενικής διαλεκτικής διαπάλης μεταξύ των δύο επιτυγχάνεται με την οργανική σύνδεση και σύνθεση της αυτονομίας και αλληλεγγύης, η οποία όμως για να υπάρξει προϋποθέτει την παραγωγή και διανομή κινήτρων και ευκαιριών ως εργαλείο ανάπτυξης, ευημερίας και δημιουργίας πλούτου. 

Ο αγώνας για Δημοκρατία και Δικαιοσύνη πρέπει είναι ένας αγώνας όλων των πολιτών.

Αν δεν συνθέσουμε στην εποχή των συνθέσεων τότε θα επιστρέψουμε στην εποχή των αθεράπευτων αντιθέσεων και για αυτό η Δικαιοσύνη ως ισότητα των ευκαιριών μέσα στο πεδίο της ελεύθερης διαμόρφωσης του ατομικού και συλλογικού «είναι» οφείλει να αποτελέσει αιχμή του δόρατος της Σύγχρονης Σοσιαλδημοκρατίας.

Το  ζητούμενο συνεπώς είναι η προοδευτική αντεπίθεση της ανοιχτής κοινωνίας, θεμέλιο της οποίας είναι η Δικαιοσύνη, ως αξιακό και ηθικό πλεονέκτημα της Κεντροαριστεράς και ταυτόχρονα ως διαχειριστικός μοχλός υπέρβασης των κρίσεων και οικοδόμησης της εθνικής ανασυγκρότησης.   

Το μέλλον βρίσκεται στα χέρια της Σοσιαλδημοκρατίας ακριβώς γιατί η μοίρα της Δημοκρατίας και της Δικαιοσύνης βρίσκονται στα χέρια των προοδευτικών πολιτών. Πρόκειται για μια ιστορική ευκαιρία και ταυτόχρονα μια μεγάλη ιστορική πρόκληση, η οποία αν μείνει ανεκμετάλλευτη θα οδηγήσει την ελληνική κοινωνία σε ακόμη μεγαλύτερη παρακμή και σε ανυπολόγιστους κινδύνους.

Η πολλαπλότητα των κρίσεων και η έξοδος από αυτές μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσα από την προοδευτική ανασυγκρότηση της χώρας. Χρειάζεται σχέδιο και ταυτόχρονος οραματισμός. Χρειάζεται ελπίδα που να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, γιατί αν δεν πιστέψουμε σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό μας τότε κινδυνεύουμε να χάσουμε τον ίδιο τον συλλογικό μας εαυτό. Πρωτίστως όμως χρειάζεται αυτοπεποίθηση της ευθύνης και της αλήθειας προσανατολισμένη στην υπεράσπιση της ανοιχτής κοινωνίας, των δικαιωμάτων και των ευκαιριών. Ο αγώνας για Δημοκρατία και Δικαιοσύνη πρέπει είναι ένας αγώνας όλων των πολιτών.

* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Rene Magritte (1898-1967), The Treason of Images