Στη ΔΕΘ, μας αρέσει να μιλάμε για έναν κόσμο, όπου οι παροχές αυξάνονται χωρίς να αυξάνονται οι φόροι και οι φόροι μειώνονται χωρίς να μειώνονται οι παροχές. Στην πραγματική ζωή, όμως, αυτό για το οποίο μας αρέσει να μιλάμε μόνο με ανάπτυξη μπορούμε να το ζήσουμε.
Αλλά και την έξοδο από τα μνημόνια, ακριβώς έτσι την αντιλαμβάνονται οι πολίτες. Ως μια εξέλιξη που θα βελτιώσει το βιοτικό τους επίπεδο. Με λιγότερους φόρους, καλύτερες κοινωνικές παροχές, περισσότερες και καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας. Δηλαδή, οι πολίτες δεν προσδοκούν έξοδο από τα μνημόνια, αλλά έξοδο στην ανάπτυξη.
Η ανάπτυξη, ωστόσο, χρειάζεται επενδύσεις. Και για να έρθουν επενδύσεις, πρέπει πρώτα να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Κι αυτό είναι το πιο αποθαρρυντικό στοιχείο σήμερα: η εμπιστοσύνη των επενδυτών βρίσκεται στο ναδίρ.
Ας δούμε, λοιπόν, τους δείκτες που αποτυπώνουν το μέτρο της εμπιστοσύνης των επενδυτών σε μια οικονομία.
Ο πιο δημοφιλής είναι τα spreads, η διαφορά στο επιτόκιο δανεισμού μεταξύ Ελλάδας - Γερμανίας. Αλλά ο δείκτης των spreads έχει πάψει να είναι ο αντιπροσωπευτικός δείκτης εμπιστοσύνης των επενδυτών προς τις αναπτυξιακές προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Σταδιακά, τα τελευταία χρόνια, εμπεδώθηκε η εκτίμηση πως η Ευρώπη που διακρατά σχεδόν το 80% του ελληνικού χρέους, αν παραστεί ανάγκη θα σπεύσει πάλι να διασώσει, να διευκολύνει, να ελαφρύνει τη θέση της Ελλάδας. Εφόσον βέβαια η Ελλάδα «συνεργάζεται». Τα spreads, λοιπόν, αποτυπώνουν κυρίως τη σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη, τη συμμόρφωση της πρώτης στους δημοσιονομικούς περιορισμούς που θέτει η δεύτερη, και όχι τις αντικειμενικές προοπτικές ανάπτυξης. Φυσικά τα χαμηλά spreads είναι αναγκαία συνθήκη για να πάμε μπροστά. Αναγκαία αλλά όχι ικανή όπως λέμε στα μαθηματικά.
Περνάμε στο δεύτερο δείκτη, εκείνον του Χρηματιστηρίου Αθηνών, ο οποίος ενσωματώνει την άποψη της επενδυτικής κοινότητας για τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, με τρόπο συμπληρωματικό και πιο αντιπροσωπευτικό. Το Χρηματιστήριο είναι προεξοφλητικός μηχανισμός για τις καλές και τις άσχημες εξελίξεις στην ελληνική οικονομία. Η πορεία του Χρηματιστηρίου γενικά και των ελληνικών εταιρειών ειδικότερα, εξαρτάται με κρίσιμο τρόπο από το εγχώριο οικονομικό περιβάλλον. Αν υπάρχει προσδοκία για ουσιαστική βελτίωση στο εγγύς μέλλον, αυτή αποτυπώνεται στις τιμές των μετοχών. Υπάρχει, φυσικά, πάντα η πιθανότητα να κάνουν λάθος οι επενδυτές. Λάθος εκτιμήσεις. Οπωσδήποτε, πάντως, οι κινήσεις τους στο Χρηματιστήριο Αθηνών αποτυπώνουν τις εκτιμήσεις τους και τις προσδοκίες τους εκείνη τη στιγμή σχετικά με τις προοπτικές της οικονομίας. Το 2013, λοιπόν, και το μισό 2014, το Χρηματιστήριο Αθηνών ήταν ανοδικό. Η επενδυτική κοινότητα προεξοφλούσε ανάκαμψη, ανάπτυξη, καλύτερες μέρες για τις επιχειρήσεις. Αντιθέτως, εδώ και 3άμιση χρόνια το Χρηματιστήριο βρίσκεται σε τέλμα. Και τώρα, μετά την επίσημη έξοδο από τα μνημόνια, το τέλμα βαθαίνει περισσότερο, το Χρηματιστήριο δείχνει πιο αδύναμο.
Στη ΔΕΘ, ξέρετε, ο Υπουργός Εμπορίου των ΗΠΑ είπε στον κ. Τσίπρα : «Το πιο σημαντικό, που μπορεί να κάνει η Ελλάδα στην επόμενη φάση, είναι η αλλαγή της ψυχολογίας των επιχειρήσεων». Αυτό συμβούλευσε ο κ. Ross τον κ. Τσίπρα. Και μιλά εκ πείρας. Εκ πείρας, γιατί πριν εμπλακεί στην πολιτική, υπήρξε επιτυχημένος δισεκατομμυριούχος επενδυτής. Ξέρει από επενδύσεις. Ξέρει και από ελληνικές επενδύσεις. Ήταν ένας από τους μεγαλοεπενδυτές που το 2014 επένδυσαν 8,5 δις.€ στις ελληνικές τράπεζες. Και, όπως αποδείχθηκε, δεν επένδυσε αλλά πέταξε τα χρήματά του. Διότι μετά το 2014 ακολούθησε το 2015, τα capital controls, η τραπεζική αργία κ.λπ. και τα κεφάλαιά του εξανεμίστηκαν.
Ωστόσο, ούτε ο κ. Ross ούτε οι υπόλοιποι μεγαλοεπενδυτές που επένδυσαν κεφάλαια στις τράπεζες το 2014 ήταν αφελείς. Γνώριζαν ότι οι ελληνικές τράπεζες βρίσκονταν κάτω από ένα βουνό κόκκινων δανείων. Γνώριζαν όμως και ότι όλα τα προβλήματα αμβλύνονται σε περιβάλλον ανάπτυξης! Η πορεία και η υγεία των ελληνικών τραπεζών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Η επένδυση στις ελληνικές τράπεζες ήταν τότε και παραμένει και σήμερα ένα μακροοικονομικό στοίχημα στην πορεία της ελληνικής οικονομίας.
Οι επενδυτές, λοιπόν, το 2014 εκτιμούσαν ότι η ελληνική οικονομία είχε πολύ καλές προοπτικές. Έδειξαν εμπιστοσύνη και το απέδειξαν με τα κεφάλαιά τους. Στα 30 δις. € ανέρχονταν η κεφαλαιοποίηση των τεσσάρων συστημικών τραπεζών την άνοιξη του 2014. Στα 6 δις.€ σήμερα!
Θα ήταν λάθος να αποδώσουμε την αδυναμία των τραπεζών σήμερα στο μεγάλο ύψος των κόκκινων δανείων. Διότι σήμερα τα κόκκινα χαρτοφυλάκια είναι σε καλύτερη κατάσταση από το 2014, όταν η κεφαλαιοποίηση των τραπεζών ήταν 4πλάσια. Σήμερα οι ελληνικές τράπεζες έχουν λιγότερα κόκκινα δάνεια χωρίς να έχει επιδεινωθεί η κεφαλαιακή τους επάρκεια.
Θυμόμαστε βέβαια πως μετά το 2014 ακολούθησε το 2015 που επέφερε δραματική επιδείνωση στα θεμελιώδη μεγέθη των τραπεζών. Όμως, η επιβάρυνση των τραπεζών από τα γεγονότα του 2015 σιγά-σιγά αναιρέθηκε με συνεχείς κεφαλαιακές ενέσεις.
Και, μετά την κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών με 13 δις.€ το 2015, ακολούθησαν έμμεσες κεφαλαιακές ενισχύσεις ύψους 3-4 δις.€ ετησίως. Διότι οι ελληνικές τράπεζες εκτός από το κόκκινο δανειακό χαρτοφυλάκιο έχουν και το υγιές χαρτοφυλάκιο. Και το υγιές χαρτοφυλάκιο παράγει κέρδη. Αυτά, τα αποκαλούμενα προ προβλέψεων κέρδη, οι τράπεζες δεν τα μοιράζουν, δε δίνουν μέρισμα, δεν αποδίδουν φόρους. Τα χρησιμοποιούν ως κεφαλαιακό μαξιλάρι – οι λεγόμενες προβλέψεις- για να μειώσουν τις ζημιές από το κόκκινο χαρτοφυλάκιο.
Έτσι, από το καλοκαίρι του 2014 μέχρι τώρα, οι τράπεζες έχουν ενισχυθεί κεφαλαιακά έμμεσα & άμεσα συνολικά με 25 δις.€, ποσό που καλύπτει, και με το παραπάνω μάλιστα, τις πρόσθετες ζημιές του 2015.
Γι' αυτό οι τράπεζες, παρά το ότι «καίνε» κεφάλαια με τη διαγραφή ή την πώληση «κακών» δανείων, έχουν καταφέρει να μειώσουν τα κόκκινα δάνεια χωρίς να επιδεινώσουν την κεφαλαιακή τους επάρκεια. Αντιθέτως έχει βελτιωθεί.
Με δυο λόγια, δεν είναι οι τράπεζες σε χειρότερη κατάσταση το 2018 συγκρινόμενες με το 2014. Είναι η χώρα σε χειρότερη κατάσταση. Κι ούτε καν η χώρα. Είναι η ψυχολογία των επενδυτών που βλέπει το ποτήρι ολότελα άδειο.
Αυτό προκύπτει και από τις εκθέσεις των ξένων οίκων που κατακλύζουν τα mailboxes των επενδυτών: Οι προοπτικές των ελληνικών τραπεζών υποβαθμίζονται, επειδή δεν βλέπουν μελλοντική κερδοφορία, δεν βλέπουν πιστωτική επέκταση, δεν βλέπουν ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.
Η διαφορά, λοιπόν, του 2018 σε σχέση με το 2014, στη χρηματιστηριακή συμπεριφορά των τραπεζικών μετοχών δεν οφείλεται σε επιδείνωση των θεμελιωδών μεγεθών του τραπεζικού κλάδου αλλά στην επιδείνωση της ψυχολογίας, των εκτιμήσεων και των προσδοκιών για την αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας.
Η αντιπαράθεση του 2018 με το 2014 είναι αποκαλυπτική, καταλυτική.
Το 2014 είχαμε 30% περισσότερες καταθέσεις,
Είχαμε 60% υψηλότερη τιμή για το δείκτη του χρηματιστηρίου,
Είχαμε τετραπλάσια κεφαλαιοποίηση για τις τράπεζες.
Αλλά σήμερα είμαστε εδώ. Πώς φτάσαμε; Πώς χάλασε έτσι το κλίμα, πώς καταποντίστηκε η εμπιστοσύνη; Κι αν η επιδείνωση του κλίματος οφείλεται στον τραγέλαφο του 2015, γιατί δε βελτιώθηκε στη συνέχεια;
Φταίει η δυσλειτουργική δημόσια διοίκηση, τα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, το υψηλό χρέος, οι στόχοι για υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα; Ναι, όλα αυτά είναι βαρίδια αλλά τα είχαμε και το 2014.
Η διαφορά από το ’14 είναι πως εδώ και 3άμιση χρόνια εκπέμπουμε προς την προς τη διεθνή επενδυτική κοινότητα, συστηματικά τα λάθος σήματα. Που δείχνουν πως δεν θέλουμε ν΄ αλλάξουμε, δεν θέλουμε να διαχειριστούμε τα προβλήματά μας, να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές μας.
Τι κάναμε στην εμβληματική επένδυση του Ελληνικού; Οι πολιτικοί νίπτουν τας χείρας τους, ενώ τα έργα τελματώνουν στο έλεος μιας ανελέητης γραφειοκρατίας. Χωρίς ισχυρή πολιτική βούληση που να μετουσιώνεται σε έμπρακτη καταλυτική παρέμβαση, τέτοιας κλίμακας έργα στην Ελλάδα μπορούν να βαλτώνουν για δεκαετίες.
Τι κάναμε για την εξυγίανση των τραπεζών και την αποτελεσματική διαχείριση των κόκκινων δανείων; Εστιάσαμε την προσοχή μας στο :
α) πώς θα διατηρήσουμε την Τράπεζα Αττικής εκτός ελέγχου της ΕΚΤ, για να μπορεί το «κράτος» να δανειοδοτεί φίλους και συμμάχους,
β) πώς θα χρησιμοποιήσουμε τα κόκκινα δάνεια για να κλείσουμε εφημερίδες & κανάλια που μάς αντιπολιτεύονται,
γ) πώς θα καθυστερήσουμε την ψήφιση και την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που προωθούσε η τρόικα για τα κόκκινα δάνεια (π.χ. ακαταδίωκτο στελεχών, ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί, αυστηροποίηση του νόμου Κατσέλη).
Τι κάναμε στη μεγαλύτερη άμεση επένδυση στη χώρα μας, στις Σκουριές; Την πολεμήσαμε με όλα τα μέσα. Οι συλλογικότητες με μεταμεσονύκτιες δολοφονικές εφόδους, οι υπουργοί άνοιξαν πόλεμο με τον επενδυτή, για να ικανοποιήσουν ένα ακραίο ακροατήριο, κι όταν το Συμβούλιο Επικρατείας ως θεματοφύλακας της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, δικαίωνε τον επενδυτή, το κράτος με συνεχείς υπουργικές αποφάσεις και καθυστερήσεις έβαζε νέες τρικλοποδιές!
Τι κάναμε στη ΔΕΗ, τη μεγαλύτερη και πιο νευραλγική ΔΕΚΟ της χώρας; Ακυρώσαμε το σχέδιο αναδιάρθρωσης που έτρεχε το 2014 και την αφήσαμε να πνίγεται στα προβλήματά της. Δεν υπάρχει κάποιο άλλο σχέδιο αναδιάρθρωσης, μόνο διαρκώς εντεινόμενα προβλήματα που συσσωρεύονται. Και το μήνυμα που εκπέμπουμε είναι σαφές: στη χώρα τίποτα δεν θα αλλάξει αν προηγουμένως δεν καταρρεύσει.
Θα μπορούσα να συνεχίσω μέχρι αύριο. Αλλά σταματώ εδώ τη σύγκριση με το 2014 και σας παρακαλώ να ξεχάσετε όσα απογοητευτικά ακούσατε και να κρατήσετε μόνο ένα μήνυμα, το αισιόδοξο: ότι η εμπιστοσύνη των επενδυτών δεν εξαρτάται μόνο από το ύψος του χρέους, τα πρωτογενή πλεονάσματα ή την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Απ΄όλα αυτά δηλαδή που είτε δεν περνούν απ΄το χέρι μας είτε χρειάζονται χρόνια για ν΄αλλάξουν.
Η εμπιστοσύνη εξαρτάται από τις πολιτικές που εκπονούμε. Σήμερα η έλλειψή της είναι το μεγάλο εμπόδιο αλλά μόλις αρχίσουμε να εκπέμπουμε το σωστό σήμα, η εμπιστοσύνη θα μπει στο δρόμο της επιστροφής.
Και το σωστό μήνυμα είναι ότι εργαζόμαστε για να βελτιωθούμε, ότι έχουμε σχέδιο και πρόθεση να διαχειριστούμε τα προβλήματα, κι ότι συνεργαζόμαστε και δεν πολεμούμε τους επενδυτές.
Και εκπέμποντας τα σωστά μηνύματα, θα δημιουργήσουμε καλύτερο momentum στην οικονομία, ικανό να θέσει σε τροχιά εκτίναξης το περίφημο ελατήριο που μπλόκαρε.
Σε συνδυασμό με ένα φιλικότερο φορολογικό πλαίσιο για τις επιχειρήσεις, θα μπορούσε η οικονομία να μπει σε έναν ενάρετο κύκλο τα επόμενα 3-4 χρόνια με σχετικά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Κι ας μην ξεχνάμε: σε περιβάλλον ανάκαμψης και ανοδικής οικονομίας είναι πολύ πιο πρόσφορες οι κοινωνικές και δημοσιονομικές προϋποθέσεις για να υλοποιηθεί το τιτάνιο έργο αναμόρφωσης της δημόσιας διοίκησης, της δικαιοσύνης και της εκπαίδευσης.
Προφανώς, τα ρίσκα είναι πολλά. Η πολιτική αστάθεια και ο εγκλωβισμός σε αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις, η Ιταλία, οι εμπορικοί πόλεμοι του Τραμπ και το διεθνές περιβάλλον που επιδεινώνεται, το φθηνό πετρέλαιο που τελειώνει, όπως και η ποσοτική χαλάρωση και τα χαμηλά επιτόκια.
Ακόμη και το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο των διεθνών χρηματαγορών που γεννά την εύλογη ανησυχία μιας νέας χρηματιστηριακής κρίσης που θα προσγειώσει ανώμαλα τη διεθνή οικονομία.
Αλλά εμείς, εδώ, στην Ελλάδα, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα περισσότερο από το να κάνουμε σωστά εκείνα που περνούν από το χέρι μας. Δεν είναι λίγο, και, συνήθως, αυτό είναι αρκετό!
* Ομιλία Γιώργου Στρατόπουλου στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών "Στον απόηχο της ΔΕΘ - Η πορεία της χώρας μέχρι τις εκλογές", που πραγματοποιήθηκε στις 19.9.2018, στο ξενοδοχείο King George.
Δείτε αναλυτικά, εδώ: https://ekyklos.gr/617-19-9-athina-ston-apoixo-tis-deth-i-poreia-tis-xoras-mexri-tis-ekloges-html.html
** Για το power point της παρουσίασης, δείτε εδω: https://www.slideshare.net/ekyklos/1992018-115782745
19.9.2018. Ομιλία Γ. Στρατόπουλου στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών “Στον απόηχο της ΔΕΘ” from Evangelos Venizelos on Vimeo.
19.9.2018. Κύκλος Ιδεών: Στον απόηχο της ΔΕΘ (Μέρος Α') from Evangelos Venizelos on Vimeo.
19.9.2018. Κύκλος Ιδεών: Στον απόηχο της ΔΕΘ (Μέρος Β') from Evangelos Venizelos on Vimeo.