Στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις, είχε πει ο Γιάννης Τσαρούχης και δε θα μπορούσε να περιγραφεί ίσως ευστοχότερα ο ιδεολογικός αυτοπροσδιορισμός των περισσοτέρων Ελλήνων.
Η ρήση όμως αφορά και τα ελληνικά κόμματα, τα οποία συχνά, όταν γίνονταν κυβέρνηση, εφάρμοζαν λύσεις είτε αντίθετες από τις εννοούμενες αρχές τους, είτε τελείως διαφορετικές από τις προεκλογικές τους δεσμεύσεις.
Στην ελληνική πολιτική, τα κόμματα προσδιορίζονται είτε με σύνδρομα εμφυλιακά, είτε ετεροπροσδιορίζονται.
Στην ελληνική πολιτική, δυστυχώς τα κόμματα προσδιορίζονται είτε με σύνδρομα εμφυλιακά, είτε ετεροπροσδιορίζονται.
Η Αριστερά, δεκαετίες τώρα, είναι αντίθετη υποτίθεται με όσα χαρακτηρίζουν το «κράτος της Δεξιάς», δηλαδή την εθνικοφροσύνη, τη συνδιαλλαγή με την εκκλησία και τη θρησκοληψία, την απορρόφηση παρακρατικών στοιχείων, την αστυνομική καταπίεση, τις παντός είδους πολιτικές διώξεις και βεβαίως, την επιλογή δημοσίων στελεχών, με κομματικά κριτήρια.
Η Δεξιά, αντίστοιχα, ακόμα σε μεγάλο βαθμό, προσδιορίζεται με κάμποσα των παραπάνω: με το ευαγγέλιο στο χέρι και αποφυγή κάθε τι που θα δυσαρεστούσε την εκκλησία, με ιδιαίτερη ευαισθησία πρωτίστως στα προβλήματα των ενστόλων, με εκλεκτικές συγγένειες με στελέχη φιλομοναρχικών τάσεων, με καμία αμφισβήτηση των κατεστημένων θεσμών και με έναν πατριωτισμό, ο οποίος είναι ένα μίγμα όλων των παραπάνω και αναλώνεται στη φανατική λατρεία συμβόλων απροσδιόριστης ουσίας.
Το λεγόμενο «Κέντρο» το οποίο εκφράστηκε στο απόγειό του από την Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και έφτασε στην εξουσία στην καλύτερή του στιγμή το 1963, παραμένει ακόμα ασαφώς προσδιορισμένο. Οι περισσότεροι το έχουν ταυτίσει με μια απροσδιόριστη μετριοπάθεια. Τα δε τελευταία χρόνια, συκοφαντήθηκε από την Αριστερά, ως μια επιλογή «απολιτίκ», ήτοι πολιτών αδιάφορων, που ψηφίζουν περίπου στα τυφλά.
Η αναγκαστική εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας και των τριών μνημονίων, από κόμματα, που πρωταρχικά παρουσιάζονταν ως αντιμνημονιακά, έβαλε τόσο νερό στο ιδεολογικό τους κρασί, με αποτέλεσμα να μην πίνεται με τίποτα.
Παράλληλα, ο συνεχής ετεροπροσδιορισμός, ενέτεινε τη σύγχυση στα μάτια των πολιτών. Η Αριστερά έχτισε τη μυθολογία της ως το αδικημένο και κυνηγημένο παιδί της κοινωνίας. Ο μετεμφυλιακός της κατατρεγμός, διατήρησε μια συμπόνια, που τακτικιστικά, μετατράπηκε σε «ηθικό πλεονέκτημα». Αριστερός είναι ο καλός άνθρωπος, που νοιάζεται, που συντρέχει τους πένητες, σαν ένα είδος καλού Σαμαρείτη. Ο Αριστερός είναι τίμιος, εκ προοιμίου, πάντα καλών σκοπών και αγαθών προθέσεων, πάντα πρώτος στους αγώνες για κάθε τι αόριστο: εθνική ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια.
Εν αντιθέσει βέβαια με όλους τους άλλους, οι οποίοι είναι τα ακριβώς αντίθετα: κακοί, διεφθαρμένοι, αναίσθητοι στη δυστυχία του άλλου, αδιάφοροι στις κοινωνικές ανάγκες. Ο Αριστερός είναι καλός, γιατί οι άλλοι είναι κακοί, ή μάλλον, ο Αριστερός είναι καλός άρα οι άλλοι είναι κακοί, κ.ο.κ.
Η μυθολογία χτίστηκε επί δεκαετίες. Και τη στιγμή που το δικομματικό σύστημα κλυδωνίστηκε στις εφαρμογές της λιτότητας, ορθώθηκε για να το εκμηδενίσει, όχι τόσο με επιχειρήματα, αλλά με όρους ταινίας μελό από τη μια και άκρατου συκοφαντικού Γκεμπαιλισμού από την άλλη.
H κοινωνία άναυδη αντικρύζει μια αριστερή κυβέρνηση να υιοθετεί εκδικητικά όλες τις παθογένειες που επί δεκαετίες κατήγγειλε, με επίχρισμα νομιμότητας.
Η αδυναμία, ταυτόχρονα, των έτερων πολιτικών δυνάμεων να αποσαφηνίσουν την ύπαρξή τους, τις κατέστησε ακόμα πιο εύθραυστες και θολές.
Η κατάρρευση της Αριστερής μυθολογίας, που συντελείται ραγδαία τον τελευταίο χρόνο με την ανάληψη εκ μέρους της της διακυβέρνησης, ανάγκασε όλα τα κόμματα να αντιμετωπίσουν την επιτακτική ανάγκη του αυτοπροσδιορισμού, με πρακτικό χαρακτήρα. Και έθεσε βαθύτατο προβληματισμό στην κοινωνία, η οποία άναυδη αντικρύζει μια αριστερή κυβέρνηση να υιοθετεί εκδικητικά όλες τις παθογένειες που επί δεκαετίες κατήγγειλε, με ένα επίχρισμα νομιμότητας.
Η ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς πρέπει να γίνει με όρους ιδεολογικού επαναπροσδιορισμού και θεωρητικής εμβάθυνσης, αλλά ταυτόχρονα με σαφές πρακτικό αντίκρυσμα. Τι σημαίνει σήμερα Κέντρο; Τι Αριστερά; Τι θέλουμε να σημαίνουν; Το Κέντρο στην Ευρώπη ταυτίζεται με τις φιλελεύθερες δυνάμεις, κάτι που εδώ δεν ισχύει, παρά ελάχιστα, το Κέντρο κατά κανόνα γέρνει προς τα δεξιά, παρά προς τα αριστερά. Οι δε φιλελεύθεροι, στην Αμερική, θεωρούνται Αριστεροί, καθώς μιλούν για κοινωνικές δομές, πλήρως αντίθετες στο απόλυτα ανταποδοτικό αμερικάνικο μοντέλο.
Η Δεξιά, από την άλλη, στα καθ’ ημάς, ακόμα ενδοφλέβια τροφοδοτείται από μετεμφυλιακά στερεότυπα, πέφτοντας έτσι στην παγίδα της παλαιοαριστεράς. Τα μεταρρυθμιστικά ρεύματα ακόμα δεν την έχουν αγγίξει δραστικά. Είναι ενδεικτικό, ότι οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας, των δύο τελευταίων δεκαετιών, καμία μεταρρυθμιστική προσπάθεια δεν άφησαν πίσω τους. Στην καλύτερη, υπηρέτησαν προϋπάρχουσες μεταρρυθμίσεις, ή εξωγενείς-βλέπε μνημονιακές, αδυνατώντας να αρθρώσουν έναν πραγματικά σύγχρονο πολιτικό λόγο, αναγνωρίσιμο στην καθημερινότητα. Ακόμα η Νέα Δημοκρατία, είναι μακρυά από τα αντίστοιχα “δεξιά” κόμματα της δυτικής Ευρώπης. Ο δισταγμός της να υποστηρίξει πραγματικά προοδευτικές λύσεις στα κοινοβουλευτικά νομοσχέδια είναι παροιμιώδης.
Ο σύγχρονος πολιτικός λόγος με σαφή αναγνωρισιμότητα, αποτελεί και την κύρια πρόκληση, της Κεντροαριστεράς σήμερα. Πρέπει να αυτοπροσδιοριστεί εκ νέου, ώστε να οχυρωθεί και απέναντι στις νέες συκοφαντίες της Αριστεράς αλλά και για να γίνει πιο χειροπιαστή στη ζωή των Ελλήνων. Θα πρέπει, να θέσει τις δικές της κόκκινες γραμμές, τους δικούς της απαραβίαστους άξονες. Να αρθρώσει μια νέα γλώσσα, απλή, κατανοητή και ταυτόχρονα να ξαναδώσει στην πολιτική τη χαμένη της πνευματικότητα, που θα την απομακρύνει από τις αγοραίες εκφράσεις και τους ευτελείς εκπροσώπους.
Και όλα αυτά πρέπει να τα στεριώσει με προτάσεις βιώσιμες, με λύσεις πρακτικές και ένα όραμα μεγάλης πνοής για το μέλλον, χωρίς ανεδαφικές αερολογίες και συνθήματα χωρίς περιεχόμενο.
Το ιδεολογικό ξεσκαρτάρισμα, με άλλα λόγια, είναι ανάγκη κοινωνική και ιστορική.
Αναγκαστικά, η επαναχάραξη των ιδεολογικών γραμμών πρέπει να αρχίσει, ώστε και το πολιτικό προσωπικό να πάψει να είναι ανεμοδούρα. Παρατηρείται το παράδοξο, βουλευτής που έχει αλλάξει τρία διαφορετικά κόμματα, να συνεχίζει να αυτοπροσδιορίζεται με τον ίδιο τρόπο, κουβαλώντας την ιδεολογία του σα βαλίτσα εδώ κι εκεί.
Το ιδεολογικό ξεσκαρτάρισμα, με άλλα λόγια, είναι ανάγκη κοινωνική και ιστορική.
Ζούμε άραγε, παραφράζοντας το Φουκουγιάμα, το τέλος των ιδεολογιών; Ακόμα καλύτερα, παραφράζοντας τους REM, ζούμε το τέλος των ιδεολογιών όπως τις ξέραμε. Και εγώ νιώθω θαυμάσια. Γιατί κάθε τέλος προμηνύει μια νέα καλή αρχή. Όπου το σημαίνον πρέπει να επανασυνδεθεί με το σημαινόμενο.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν να κάνουμε θεωρία την πράξη που θα χαράξει το μέλλον μας. Μπορούμε;
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το άρθρο είναι: Γιάννης Τσαρούχης, (1910-1989), Η Βάπτισις του Υιού του Ανθρώπου