Φοβάμαι ότι ο «οδικός χάρτης» (roadmap) που αποφάσισαν οι εικοσι-επτά ηγέτες των κρατών μελών στην άτυπη διάσκεψη κορυφής στη Μπρατισλάβα δεν οδηγεί πουθενά. Και πάντως δεν οδηγεί την Ευρώπη στο λαμπρό μέλλον. Ίσως στη στασιμότητα αν όχι στο παρελθόν. Η διάσκεψη αυτή οργανώθηκε υποτίθεται για να χαράξει μια στρατηγική για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά το δημοψήφισμα για την έξοδο της Βρετανίας (Brexit) από την ΕΕ της 23ης Ιουνίου. Γι’ αυτό και στη διάσκεψη δεν εκλήθη και δεν συμμετείχε η πρωθυπουργός της Βρετανίας Teresa May. Αλλά οι Εικοσι-Επτά κάθε άλλο παρά μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις βαθειές διαφορές απόψεων και να διαμορφώσουν μια πράγματι πειστική, αν όχι φιλόδοξη στρατηγική, ένα περιεκτικό «οδικό χάρτη» που να οδηγεί την Ένωση σε μια νέα εποχή, που να δείχνει ότι εγκαινιάζονται νέες προσεγγίσεις που θα φέρουν την Ένωση πλησιέστερα στην Ευρωπαϊκή κοινωνία και τους Ευρωπαίους πολίτες σε μια «επιθετική απάντηση» στην πρόκληση που θέτει η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού και εθνολαϊκισμού στην Ευρώπη. Βεβαίως η «διάσκεψη της Μπρατισλάβας» παρουσιάστηκε ως η έναρξη μιας διαδικασίας που με σταδιακά βήματα θα κορυφωθεί τον ερχόμενο Μάρτιο στη Ρώμη όταν θα γιορτάζονται τα εξήντα χρόνια από τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης (25 Μαρτίου 1957).
Μπρατισλάβα: Ώδινεν όρος λοιπόν; Όχι ακριβώς αλλά όχι και νέα αρχή.
Αλλά γενικώς οι προσδοκίες παραμένουν περιορισμένες. Και τούτο γιατί, παρά την υπαρξιακή κρίση της Ευρώπης, οι πολιτικές ηγεσίες και δυνάμεις παραμένουν βαθύτατα διχασμένες. Ορισμένες, κυρίως στο ακροδεξιό μέρος του πολιτικού φάσματος, στοχεύουν ουσιαστικά στη διάλυση της Ένωσης και την ολική επιστροφή στο εθνικό κράτος ως λύση στις σημερινές προκλήσεις (οικονομική κρίση, παγκοσμιοποίηση, προσφυγικό/ μεταναστευτικό ζήτημα, κ.λπ.) - μια λύση καταδικασμένα αδιέξοδη και πολλαπλώς επικίνδυνη μέχρις ορίου πολεμικών συγκρούσεων. Μια δεύτερη ομάδα κρατών και δυνάμεων, κυρίως στο συντηρητικό μέρος του φάσματος, θα ήθελε επί του παρόντος τουλάχιστον το πάγωμα της ενοποίησης και ίσως την επιστροφή ορισμένων αρμοδιοτήτων από τις Βρυξέλλες στις εθνικές πρωτεύουσες. Υπάρχει τέλος μια τρίτη ομάδα, κυρίως αν όχι αποκλειστικά στο σοσιαλιστικό/ σοσιαλδημοκρατικό στρατόπεδο, που εκτιμά ότι μόνο η επιτάχυνση της ενοποίησης μπορεί να δώσει την αξιόπιστη λύση και απάντηση στις πολλαπλές κρίσεις της Ένωσης. Οι διαχωριστικές αυτές πολιτικές γραμμές εφάπτονται και περιπλέκονται με άλλες διαιρέσεις (Βορρά – Νότου, Δυτικοευρωπαϊκών – Ανατολικοευρωπαϊκών χωρών, κ.ά.) που με ιδιαίτερη διεισδυτικότητα αναλύει ο Β. Βενιζέλος στο πρόσφατο βιβλίο του «Μετασχηματισμός του Κράτους και της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης» (εκδόσεις Πόλις, 2016).
Πέρα απ’ όλα αυτά, μια κεντρική παράμετρος που λειτουργεί ανασχετικά είναι η πολιτική εξασθένιση της Καγκελαρίου Α. Merkel αλλά και η ουσιαστική πολιτική κατάρρευση του Γάλλου Προέδρου Fr. Hollande. Ο τελευταίος θεωρείται αυτό που οι Αγγλοσάξονες αποκαλούν “lame duck” («κουτσό παπάκι»). Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι και οι δύο χώρες, Γαλλία - Γερμανία (και ορισμένες άλλες) έχουν μπει σε εκλογικό κύκλο – εκλογές μέσα στο 2017 - εύκολα γίνεται αντιληπτό το πόσο δύσκολη γίνεται η προώθηση τολμηρών πρωτοβουλιών σε επίπεδο Ευρώπης (σε μια περίοδο που η Ευρώπη δεν συγκινεί τα εκλογικά σώματα).
Το κείμενο της Μπρατισλάβας αποτυπώνει εν πολλοίς γνωστές ιδέες, προτάσεις μικρής εμβέλειας, μέτρα για υλοποίηση. Ως μόνη εξαίρεση μπορεί να θεωρηθεί η αναφορά για την προώθηση της Ευρωπαϊκής άμυνας, στόχο που προωθεί ιδιαίτερα η Γαλλία με τη σύμπραξη και της Γερμανίας. Μέχρι σήμερα το θέμα «Ευρωπαϊκή άμυνα» ήταν μπλοκαρισμένο λόγω της αντίδρασης της Βρετανίας. Η τελευταία θεωρούσε ότι η συγκρότηση Ευρωπαϊκής άμυνας σε επίπεδο ΕΕ με μέσα και θεσμούς (Κεντρικό Αρχηγείο, Headquarters, κ.λπ.) θα υπονόμευε το ΝΑΤΟ. Μετά το (επικείμενο;) Brexit ανοίγει ο δρόμος με την αξιοποίηση γι’ αυτό το σκοπό όλων των δυνατοτήτων που προσφέρει η Συνθήκη της Λισσαβώνας, δυνατοτήτων που δεν είχαν μέχρι τώρα αξιοποιηθεί («διαρθρωμένη συνεργασία», «ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής», κ.ά.).
Στο κείμενο της Μπρατισλάβας δεν αποτυπώνεται κάποιο ευδιάκριτο ελληνικό ίχνος.
Ειδικά στο ζωτικό αυτό θέμα για την Ελλάδα αλλά και γενικότερα στο κείμενο της Μπρατισλάβας δεν φαίνεται να αποτυπώνεται κάποιο ευδιάκριτο ελληνικό ίχνος. Οι γενικές και χλιαρές διατυπώσεις του «χαμηλότερου κοινού παρονομαστή» μπορεί να θεωρηθεί ότι «μας καλύπτουν». Αλλά γιατί π.χ. στο ζήτημα της άμυνας και στη λογική αξιοποίησης της Συνθήκης δεν επιδιώχθηκε αναφορά στη «ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής και αλληλεγγύης» (42,7 Συνθήκης); Πρόκειται για ρήτρα που έχει ενσωματωθεί στη Συνθήκη μετά από πρωτοβουλία και διαπραγματευτική πίεση της Ελλάδας καθώς ενδιαφέρει άμεσα τη χώρα και τα συμφέροντά της. Εκτίμηση είναι ότι η κατάλληλη αξιοποίηση της ρήτρας αυτής μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση του ελληνικού αμυντικού ζητήματος με όλες τις ευεργετικές συνέπειες. Η εντύπωσή μου είναι ότι η κυβέρνηση δεν γνωρίζει τη Συνθήκη ή αδιαφορεί για το περιεχόμενό της.
Στο τμήμα δε για τη μετανάστευση/ εξωτερικά σύνορα γίνεται ρητή αναφορά στην ανάγκη ενίσχυσης της... Βουλγαρίας και των Δ. Βαλκανίων αλλά απολύτως καμία στην Ελλάδα (εκτός βέβαια εάν η χώρα μας έχει ομαδοποιηθεί με αυτές των Δ. Βαλκανίων).
Μπρατισλάβα: Ώδινεν όρος λοιπόν; Όχι ακριβώς αλλά όχι και νέα αρχή (reset) που έχει ανάγκη η Ένωση. Η πρόκληση παραμένει.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Jean Baptiste Marie Pierre (1714 -1789) Abduction of Europa